تحولات روانی و شخصیتی دوره نوجوانی یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعاتی می‌باشد که بسیاری از روانشناسان را بر آن داشته که به بررسی و تحقیق در این زمینه بپردازند. در عین حال مسأله هویت‌یابی و کسب هویت یکی از مهم‌ترین تغییراتی است که در دوره نوجوانی مطرح می شود ما سعی بر آن داریم که در ادامه به طور خلاصه به بررسی فرآیند کسب هویت بپردازیم.
اریکسون (1968،1950) اولین کسی بود که هویت را به عنوان دستاورد مهم شخصیت نوجوانی و گامی مهم به سوی تبدیل شدن به فردی ثمربخش و خشنود، تشخیص داد. تشکیل هویت عبارت است از مشخص کردن اینکه چه کسی هستید، برای چه چیزی ارزش قائلید و چه مسیری را می‌خواهید در زندگی دنبال کنید. اگرچه بذرهای تشکیل هویت در سنین پیش از نوجوانی کاشته شده است، اما افراد تا نوجوانی مجذوب این تکلیف نمی‌شوند. به عقیده اریکسون نوجوانان در جوامع پیچیده، دچار بحران هویت می‌شوند، یک دوره سردرگمی و پریشانی موقتی که قبل از به توافق رسیدن در مورد اهداف و ارزش‌ها، آن را تجربه می‌کنند. عوامل متعددی در کنار هم بر فرآیند شکل‌گیری هویت در این گروه سنی تأثیر می‌گذارد.
مدرسه:
فرایند پذیرفتن «خود»موضوعی است که دانش آموزان بیش از هر چیز در مدرسه به آن نیاز دارند وتأمین آن می تواند نخستین قدم در جهت موفقیتهای بعدی آنها باشد اگر مدرسه در این مورد به دانش آموزان کمک کند آنها به جای تسلیم شدن به موقعیتها وپذیرفتن بی چون وچرای آن ،به ارزیابی مجدد از خود پرداخته ،به سطح انتظار مطلوب از خویشتن توجه می کنند.
مدرسه با ارائه فرصتهای غنی وگوناگون برای جستجوگری واکتشاف می تواند تأثیر مهمی بررشد هویت نوجوانان بگذارد.یکی از این فرصتها ایجاد شرایطی است که نوجوان بتواند شغل دلخواه خود را کشف وبرای دستیابی به آن برنامه ریزی وکار کند.اریکسون می گوید:"ناتوان ماندن از دستیابی به یک هویت شغلی بیش از هر چیزآرامش نوجوانان وجوانان را در هم می ریزد".
عوامل مربوط به والدین:
روابط بین کودکان و والدین وسایر اعضای خانواده را می توان به عنوان نظام یا شبکه ای از بخشهایی دانست که در کنش متقابل با یکدیگرند.نظام خانواده در مجموعه ای از نظامهای بزرگتر قرار گرفته است:محله ،جامعه،وجامعه گسترده تر. این نظام به طور مستقیم یا غیر مستقیم در کودکان ونوجوانان نأثیر می گذارد.
نوع ارتباط نوجوانان با والدین در چگونگی شکل گیری هویت آنان مؤثر است،پژوهشهای مارکستروم –آدامز(1992)،واترمن(1992)،وگراتیوانت وکوپر(1986) مؤید این مطلب است:نوجوانانی که در حالت پراکندگی هویت هستند،غالبا کسانی هستند که از جانب والدین خود به فراموشی سپرده شده ویا طرد شده اند.شاید علت این امر آن است که شکل گیری هویت در آغاز مستلزم همانند سازی با پدر ومادر است وهمانند سازی با ویژگی های آنان دوقتی انجام می شود که نوجوانان به آنها دلبستگی داشته باشند .همچنین وقتی نوجوانان وابستگی شدیدی به والدین داشته باشند ومدام از آنها فرمان ببرد ،هویت او حاکی از تسلیم طلبی در مقابل والدین خواهد بود،زیرا ممکن است هیچ وقت به خود اجازه ندهند که اقتدار ومعیارهای والدین را زیر سؤال ببرد.بر عکس نوجوانانی که هویت محکمی به دست می آورند غالبا کسانی هستند که از عواطف محکم وآزادی کافی ومحیط خانواده امن برخوردارند واجازه پیدا می کنند که فردیت خود را کسب کرده وآن را حفظ کنند.
والدین از عوامل مهمی هستند که می توانند به نوجوانان کمک کنند تا از عهده آنچه لازمه مستقل شدن است برآیند وبدل به بزرگسالی توانا ،متکی به خود ودارای تصویر مثبت از خود شوند .نیاز به والدین دلسوز وبا محبت که در جریان رشد فرزندان خود هستند ثابت شده است.در زمینه خانوادگی نوجوانانی که سازگاری کمتری دارند وبا مشکلات بسیاری روبه رو هستند ،بیشتر خصومت،سهل انگاریوبی اعتنایی والدین دیده می شود،تا پذیرش ،محبت واعتماد. برای مثال نوجوانان از لحاظ بعضی از علایق،مانندموسیقی،ونیز سرگر میها ،مد لباس،زبان والگوهای کنش متقابل بین همسالان ،تحت تأثیر همسالان خود قرار دارند.پدر ومادر از لحاظ مسائل اخلاقی وارزشهای اجتماعی ودرک جهان بزرگسالان در نوجوانان نفوذ بیشتری دارند.
عوامل فرهنگی-اجتماعی-قومی
وضعیت جامعه در زمینه های فرهنگی وتاریخی دوره ایی که نوجوانان وجوانان با آن سر وکار دارند برچگونگی رشد هویتشان تأثیر قطعی می گذارد.در حالی که ارزشهای مذهبی وسیاسی تأثیر بیشتری برچگونگی شکل گیری هویت اکثر نوجوانان وجوانان ما دارد.در کشورهای پیشرفته صنعتی ترجیحهای شغلی وایفای نقش جنسی است که بر هویت اکثر نوجوانان تأثیر دارد.همین طور،وقتی که مسائل جنگ وانقلاب ودرگیری های سیاسی در جامعه ای مسلط باشد، هویت نوجوانان وجوانان نیز متناسب با این مسائل شکل خاص خود را خواهد گرفت.چیزی که متفاوت ازشرایط آرام وطبیعی زندگی است.طبیعی است که ابعاد گوناگون هویت نوجوانان وجوانان هر کشوری متناسب با فرهنگ خود در همان راستا شکل خواهد گرفت وبنابراین توجه علمی به جوانب مختلف این موضوع،هویت ملی-مذهبی واستقلال فرهنگی-اجتماعی ما است.
در مقابل تغییرات سریع اجتماعی،جوانان روابط قبلی خود را با اشخاص مورد بررسی مجدد وبازنگری قرار می دهند وبا از نومشخص ساختن آنه به گذشته فرهنگی خود توحید می بخشند. پیش از آنکه خود را آماده برای تحقق وظایفی بدانند ویا در تصور خود برای ساختن آینده خودمهیا باشند .این بررسی مجددسنت فرهنگی به وسیله جوانا دارای پیامدهای مهم وامیدوار کننده ای برای جامعه است .زیرا این امر چنین معنا می دهدکه آنچه پشت سر گذاشته شده از رده چیزهای پایدار ودوام پذیر کنار گذاشته شده است ومسائل مربوط به جهت گیری آینده جامعه مدام مورد بررسی قرار می گیرند وبه تحول جامعه از دیدگاه یک انتقادی می نگرند.
برای نوجوانانی که در پی تعریفی از خویش هستند،اطلاعات مربوط به رفتار دیگران می تواند منبع مهمی از اطلاعات باشد.اما از دید اریکسون ،هماهنگ کردن خود با گروه اجتماعی،تنها یک بخش از فرایند پیچیده هویت یابی است.علاوه بر دیدن شباهت های ضروری وسازنده بین خود واعضای گروه اجتماعی ،راحت کنار آمدن با تفاوتهای خود وگروه اجتماعی نیز لازمه هویت یابی صحیح است.افرادی که در حالات نا پایدار مثل گم گشتگی و دیر رسی قرار دارند،ممکن است برای تعریف خود از گروه اجتماعی استفاده کنند،چرا که آنها فاقد معیار های درونی یا احساس کفایت شخصی هستند.
اگرچه نوجوانان با سابقه قومی مطلوب گاه با مباحث هویتی دشوار روبه رو می شوند،برای آنها قومیت سؤال مهم وبرجسته ای نیست.چون تعصب کمتری متوجه آنهاست؛بسیاری حتی با افزایش سن ونزدیک شدن به بزرگسالی احساس فزاینده ا ی از مستحق بودن را دارند.اما برای نوجوانانی که که از گروههای اقلیت های قومی هستند، مباحث هویتی متفاوت است .به طور کلی این نوجوانان فرصتهای کمتری برای آغاز اکتشاف وجستجو در اختیار دارند.هرچند که ممکن است برای غربال کردن درمجموعه ارزشهای فرهنگی(ارزشهای فرهنگ اکثریت وارزش فرهنگ اقلیت)وگزینه های هویتی نیازمند زمان وحمایت بیشتر باشند.
بدون چنین اکتشافی ممکن است بازداری زودرس اتفاق بیفتد ودر مواردی خطر ملحق شدن به گروههای بزهکار ودیگر گروههای افراطی افزایش یابد. وقتی نوجوانان اقلیت های قومی از لحاظ روان شناختی واجتماعی حمایت می شوند،مسائل دو گانه هویتی را حل می کنند ونتایج می تواند بسیار مثبت باشد.
عوامل شناختی:
تواناییهای شناختی نوجوانان نیز هم از نظر کیفی وهم از نظر کمی در سالهای نوجوانی به رشد خود ادامه می دهد.کمی است از این نظر که نوجوانان تکالیف ذهنی را در مقایسه با سالهای کودکی سریعتر ،راحتتر وبا کارایی بیشتر انجام می دهند.کیفی است از این نظر که در فرایندهای نهفته عقلی نوجوانان که برای تشریح واستدلال درباره مسائل به کار میرودوتغییرات مهمی به وجود می آورد.
رشد شناختی تأثیر مهمی بر شکل گیری هویت دارد.در دوره نوجوانی به مرحله تفکر عملییات صوری می رسد،امکان بسیار بهتری به دست می آورد که هویت آتی خود را ترسیم کند وبه ابعاد آن بیندیشد. نوجوانان به فکر کردن ،به خصوص به افکار خود درباره خویشتن ،مشخصه مرحله عملیات صوری است.دختر یا پسر جوان معمولا درون نگر وتحلیل گر می شود.علاوه بر این ،فکر ورفتار خود مدارانه می شود. رشد شناختی در بروز احساس هویتی مشخص در نوجوانان با دوری از عینیات ،با استدلال،یا«تمرکز»وبا امتحان کردن حدسیات با خود روبه رو می شود.او کیست؟این کسی که فکر می کند،عقیده ای پیدا می کد،وآن را ابراز می کند کیست؟او چیست؟در او چیست؟این مرکزی که عقایدش در آنجا شکل می گیردکجاست،عقایدش در کجا ایجاد می شود؟حدسیاتش در کجا فرمولبندی می شود؟آیا در خود او ایجاد می شود؟
جنسیت:
تفاوتهای جنسیتی به به مجموعه خصوصات و رفتارهایی گفته می شود که از سوی اجتماع از یک زن یا یک مرد انتظار می رود. اریکسون اظهار می دارد که رشد هویت برای مردان وزنان ممکن است کاملا متفاوت باشد او پیشنهاد می کند که تفاوتهای کالبد شناختی ممکن است در ویژگیهای فرآیند رشد هویت اثر بگذارند.براین اساس کولومبوک وفی وش(1995)نتیجه گرفتند:به نظر می رسدکه تفاوتهای جنسیتی در گرایش اخلاقی،از تفاوتهای جنسیتی در اجتماعی شدن نشأت می گیرد.لازم است که نگاه دقیق تری به نحوه رفتار والدین ،همسالان ومعلمان با دخترها وپسرها بکنیم وببینیم که چگونه این تعامل های اولیه نه تنها در استدلال اخلاقی بلکه در بسیاری از دیگر خصیصه ها بررشد تفاوت های جنسیتی اثر می گذارند.
اریکسون(1968)جهت گیری شغلی را برای مردان وعلاقه مندی به ازدواج وپرورش فرزندان را برای زنان،محور اصلی شکل گیری هویت می دانست.مارسیا(1966)اعتقاد دارد در حالی که مردان در پایگاه هویت دیررس،بیشترین شباهت را به هویت موفق دارند،در زنان بیشترین شباهت ،بین هویت موفق وهویت زودرس است.مارسیا نتیجه می گیرد که زنان برای مورد تأیید واقع شدن تحت فشار هستند.آنها ارزش های اجتماعی را انتقال می دهند.برای آنها ثبات هویت بسیار مهم است.سازگاری برای آنها هویت موفق در زندگی است.بدون اینکه برای پیشرفت هویتشان تلاش کنند.گیلیگان(1982)،از مطالعات خود نتیجه می گیرد که مسیر هویت زنان ممکن است متفاوت با مردان باشد.در نظریه اریکسون هویت مقدم بر صمیمیت است.اما در زنان به نظر می رسدکه هویت وصمیمیت ترکیب می شود وصمیمیت پیشی می گیرد وطولانی تر می شود.هویت زن آنگونه که برای خودش مطرح است ،در ارتباط با دیگران تعریف می شود.زنان هویت موفق را کمتر ازطریق تلاش رقابت آمیزوبیشتر از طریق تلاش همراه با تشریک مساعی به دست می آورند.
به همین دلیل چگونگي برخورد فرد با مسئلهی هويت و همچنين فرآيند شكلگيري هويت، صرفنظر از عوامل فردي و شخصيتي به عوامل اجتماعي نيز بستگي دارد. براي مثال در جامعه اي كه نوجوان با انبوهي از اطلاعات، آرمانها، ارزش‌ها، هنجارها و شيوههاي مختلف زندگي روبرو است به سادگي نميتوان در وضعيتهاي دستيابي به هويت يا توقف هويت قرار گرفت. در اين دوران هويت فرد ممكن است داراي تركيبي از فرهنگها، ارزش‌ها و آرمانهاي مختلف باشد. به عبارت ديگر ممكن است وضعيت «تعليق هويت» زمان بيشتري از زندگي فرد را دربرگيرد و چه بسا فرد را دچار بحران هويت يا عدم انسجام هويت نماي .اين مسئله در مورد دختران و هويت جنسيتي آنها نيز صادق است. به ويژه در جوامع جهان سوم كه امكان جستوجو و تحقيق در مورد ارزش‌ها و هنجارها براي دختران بسيار اندك است و آنان معمولاً در هويتي از پيشتعيينشده متوقف ميمانند. اما شرايط اجتماعي، امكان تحصيل براي دختران، بزرگ شدن شهرها و دگرگوني خانواده و روابط خانوادگي به ويژه رسانههاي جمعي، دختران جوان را نسبت به توقف در وضعيت هويتي خويش معترض ساخته و در جهت بازتعريف و بازسازي هويتهاي تحميلي فعال كرده است. درنتيجه، شماري از اين دختران، دوراني را تجربه ميكنند كه مارسيا از آن به عنوان «تعليق هويت» سخن گفته است.
سلام.ممکن نام نویسنده این متن وتاریخ انتشارشوبهم بگید؟کلا درموردش بهم اطلاعات بدین.ممنون میشم.
درود بر شما. نویسنده مقالات خانم دکتر نوری می باشند.