بارداری و زایمان یکی از استرس‌های عادی و معمول زندگی زنان است. به دلیل تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی متعددی که در طی دوران بارداری و به دنبال زایمان ایجاد می شود، این دوران را از پر استرس ترین دوران زندگی محسوب می کنند. حاملگی و زایمان، جدا از تغییرات زیستی و بدنی، تغییرات روانی اجتماعی زیادی در زندگی ایجاد می کند به طوری که می توان بارداری و زایمان را در درجه اول یک رویداد روانی قوی تلقی کرد.
پژوهش ها نشان داده اند که استرس های زندگی، یکی از عواملی است که سلامت روان را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد، به دنبال استرس امکان ابتلا به مشکلات بهداشت روانی و از جمله اختلالات روان پزشکی به ویژه افسردگی افزایش می یابد. در دوران بارداری بیماری های روان شناختی متعددی گریبانگیر زنان می شود: افسردگی، اضطراب، وسواس، PTSD و.... حدود 40-20% از زنان در دوره پس از زایمان، درجاتی از آشفتگی هیجانی و شناختی را گزارش می کنند. زنان در دوران بارداری اشتغالات ذهنی و نگرانی های متعددی در مورد سلامت خود و فرزندشان دارند. آمارهای رسمی نشان می دهند در کشورهای پیشرفته 9% زنان باردار ملاک های اختلال افسردگی عمده را دارند. همچنین 10 تا 15% زنان در دوره پس از زایمان دچار افسردگی پس از زایمان می شوند. این درحالی است که میزان پسیکوز پس از زایمان بین 1/0 تا 2/0 % است.
این درحالی است که متغیرهای بهداشت روانی می توانند تاثیر منفی بر سلامت مادر ونوزاد داشته باشند. بهداشت روانی ضعیف، خطر کم وزنی و زایمان زودهنگام را 40% افزایش می دهد. میانگین وزن نوزادانی که مادرانشان سلامت روانی ضعیفی دارند درمقایسه با نوزادان مادرانی با سلامت روانی مناسب، به طور متوسط51 گرم کمتر است. از سوی دیگر، حتی در شرایط عادی دوران بارداری، استرس به تنهایی می تواند باعث بروز مشکلات متعددی در فرآیند بارداری و زایمان شود از جمله زایمان زودرس و نارس بودن نوزاد. همچنین، استرس بالا در 14 هفته اول می تواند خطر سقط جنین را نیز افزایش دهد. مادرانی که تحت استرس قرار دارند بیشتر در معرض سقط جنین، زایمان زودرس و سایر عوارض هستند.
علاوه براین، گاهی اوقات به دلیل اتفاقات خاصی که در این دوره رخ می دهد، خطرات متعددی زندگی مادر و کودک را تهدید می کند. پدیده هایی مانند سقط جنین، مرده زایی، زایمان زودهنگام و مواردی از این قبیل، این دروه را به دوران خطرناکی تبدیل می کند. چنین حوادثی می تواند به شدت سلامت روان زنان را مورد تهدید قرار دهد. تحقیقات متعددی حاکی از آن است که به دنبال حوادثی مانند سقط جنین، مرده زایی و مواردی از این قبیل، بهداشت روانی مادران به شدت آسیب می بیند. همچنین، فرزندان نیز تحت تاثیر سوء حواث دوران بارداری و زایمان قرار می گیرند مثلا" فرزندانی که به دنبال از دست رفتن جنین قبلی به دنیا می آیند بیش از حد در معرض محافظت بیش از حد قرار می گیرند و بیشتر از سایر کودکان احتمال دارد که دچار مشکلات هیجانی شوند. نکته بسیار مهم آن که سقط جنین، ارتباط زناشویی و رابطه بین زوجین را نیز مختل می کند.
تحقیقات نشان داده اند یکی از شایع ترین مشکلات بیماری هایی که به دنبال فوت نوزاد یا سقط جنین ایجاد می شود افسردگی و به خصوص افسردگی پس از زایمان است. خطر افسردگی پس از زایمان در صورت وجود سابقه افسردگی در بیمار یا خانواده او یا سابقه بیماری روانی قبلی در دوره پس از زایمان بالا می رود. نکته مهم آن تر این است که افسردگی پس از زایمان، خود تاثیر بسیار عمیقی بر ساختار خانواده دارد. تحقیقات در این زمینه نشان می دهد افسردگی پس از زایمان می تواند تاثیر بسیار منفی بر رشد جنین رشد کودک در سال های بعد، شیر دادن به کودک و دلبستگی با کودک دارد.
علاوه بر این، سوگ به دنبال از دست رفتن جنین یا نوزاد و افسردگی پس از زایمان و همچنین، سایر مشکلات بهداشت روانی اثرات نامطلوبی بر کیفیت رابطه زوجین به جا می گذارند. به این ترتیب، عوارض و مشکلات روان شناختی دوران بارداری و زایمان می تواند به صورت های مختلف کانون خانواده را مورد حمله قرار داده و آسیب های شدیدی به آن وارد کند.
ارتباط خوب با همسر، یکی از مهم ترین شاخص‌های بهداشت روانی خوب در دوران بارداری است. بین افسردگی زنان چه قبل و چه در حین بارداری با مشکلات زناشویی و ناسازگاری زوجین ارتباط قوی وجود دارد. نارضایتی زناشویی و اختلافات زناشویی، بیشتر از مسائل و مشکلات پزشکی، یک عامل مهم پیش بینی کننده زایمان زودرس و مسائل مربوط به آن است. همچنین، کیفیت ازدواج حتی تا سال بعد از تولد کودک نیز می‌تواند تعیین کننده سلامت روان والدین و همچنین فرزندان و نهایتا" کانون خانواده باشد. کیفیت ازدواج و وضعیت بهداشت روانی والدین، از ابتدای رشد کودک بر او اثر می‌گذارد. به همین دلیل است که اختلال در ارتباط زوجین که به دنبال مشکلات دوران بارداری و زایمان ایجاد می‌شود، به ویژه مشکلات روان شناختی؛ از توجه واهمیت خاصی برخوردار است. اختلال در روابط زناشویی، مشکلات ارتباطی بین زوجین که به دنبال مشکلات مربوط به بارداری و زایمان ایجاد می‌‌شوند از پدیده‌های مهمی است که در سال‌های اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است. چنین مشکلاتی مجددا" سلامت روان زنان، همسرانشان و فرزند یا فرزند آنان را تحت تاثیر منفی خود قرار می‌دهد و در پاره‌ای از موارد به از بین رفتن خانواده، طلاق و آشفتگی‌ها و نابسامانی‌های مرتبط با آن می‌انجامد.
باتوجه به مطالب بالا و تاثیر و اهمیت شاخص‌های بهداشت روان در سلامت دوران بارداری و زایمان زنان به ویژه بر ارتباطات زوجین، ضروری است مشاوره‌هایی در خصوص استرس‌ها و مشکلات بهداشت روانی زنان در این دوران انجام شود بدیهی است چنین فعالیتی گام مهمی در زمینه تحکیم بنیاد خانواده در این دوره بحرانی زندگی خانواگی فراهم می‌کند. این در حالی است که متاسفانه اطلاعات کمی در این حوزه در دسترس است.
