یکی از اختلالات روانی شایع که علاوه بر رنج و عذاب، اثرات منفی زیادی بر زندگی بیمار و خانواده وی می گذارد، وسواس است. وسواس، به دو صورت است: فکر وسواسی یا رفتار وسواسی. منظور از فکر وسواسی، افکار، امیال یا تصویر های ذهنی تکراری اند که به صورت مزاحم و ناخواسته تجربه می شوند مثلاً، ممکن است در ذهنش صحنه سقوط ماشین پدرش راببیند که به دره سقوط می کند. یا فکر اهانت به مقدسات به ذهنش بیاید. یا بترسد از این که ممکن است بخواهد با چاقو مادرش را بکشد. این افکار معمولاً منجر به اضطراب و ناراحتی محسوس در فرد می شوند. در نتیجه، فرد سعی می کند این افکار، یا امیال یا تصویرهای ذهنی را را متوقف کند یا آنها را با افکار یا اعمال دیگری بی اثر کند.
رفتار یا عمل وسواسی، ممکن است به صورت کار یا رفتارهای خاصی باشند مانند دست شستن، چک کردن سماور برقی یا چفت در یا منظم کردن ومرتب کردن اشیا. ممکن است وسواس های عملی به صورت اعمال ذهنی مکرری باشد مانند دعا کردن، شمردن، تکرار کردن بی صدای کلمات. فرد احساس می کند باید این وسواس های عملی را در پاسخ به وسواس های فکری انجام دهد. اختلال وسواس ممکن است به صورت وسواس فکری یا عملی یا هر دومورد باشد. هدف وسواس های فکری یا عملی معمولا پیشگیری از اضطراب یا ناراحتی یا جلوگیری از وقوع اتفاق بد یا ترسناک است. یعنی فرد تصور می کند با انجام این رفتارها یا با این افکار می تواند از اتفاقات بد یانامناسب پیشگیری کند. اگر چه ممکن است بیمار بداند که هیچ ارتباط منطقی بین این کارها وپیشگیری از اتفاقات بد وجود ندارد.
معمولاً، وسواس های فکری وعملی بسیار وقت گیراند وباعث ایجاد مشکلات زیادی در زندگی فرد می شوند یا باعث رنج و پریشانی زیادی در وی می شوند.
وسواس، بیماری است که به صورت های مختلف زیادی دیده می شود:
- وسواس شست و شو برای برطرف کردن نجاست، آلودگی، میکرب ها، ایدز، چربی و...،
- وسواس چک کردن یا وارسی از جمله چک کردن چفت در، قفل ماشین، از برق کشیدن پریز سماور برقی و وسایل مشابه آن، موبایل، و ...،
- وسواس قرینه که همه چیز قرینه یک دیگر چیده شده باشند،
- وسواس نظم وترتیب که همه چیز مرتب چیده شده باشند،
- وسواس خیره شدن، که فرد باید به نقطه یاجای خاصی خیره شود و مانند آن،
- داشتن تشریفات خاص برای انجام کاری مانند این که فرد موقع ورود به خانه باید دو دفعه به چارچوب در دست بزند بعد سه دفعه کفش ها را مرتب کند بعد سه بار دورخودش بچرخد بعد وارد خانه بشود.
وسواس بیماری است که نزدیک به 2 % جامعه را در بر می گیرد. در بزرگسالی در خانم ها ودر کودکی درپسران شایع است. معمولاً این بیماری همراه با بیماری افسردگی اساسی ویا اختلالات اضطرابی دیده می شود. اختلال تیک نیز در بیماران مبتلا به وسواس شایع است.
اختلال بدشکلی بدن
در این بیماری، فرد مرتب اشتغال ذهنی دارد که یک یا چند نقص یا عیب جدی در ظاهرش وجود دارد. دیگران معمولاً چنین نقصی را مشاهده نمی کنند یا اگر هم اشکالی وجود داشته باشد خیلی کمتر از آن میزانی است که بیمار ارزیابی می کند. فرد مرتب نگران است که:
«جذاب» نباشدیا«زشت و زننده» باشد یا « مثل هیولا» باشد. ممکن است فرد مرتب اشتغال فکری داشته باشد با یک یا چند قسمت از بدن که معمولاً بر پوست بدن است مانند:
- جای جوش،
- جای زخم،
- چروک ها،
- سیاهی ها یا
- رنگ پریدگی های خیالی.
ممکن است ذهن بیمار بر مو مانند کم پشت یا پرمو بودن متمرکز باشد. یا ممکن است فکر کند که بعضی اندام های بدن وی بیش از اندازه «کوچک» یا «بزرگ» باشند مانند بینی. هر یک از قسمت های بدن ممکن است که مایه نگرانی بیمار باشد مانند لب ها، چشم ها، دندان ها، سینه، پاها. ممکن است به صورت مشکل در تقارن بدن باشد.
فرد مرتب خود را درآینه مشاهده می کند و «عیب» یا «نقص» خود را وارسی می کند یا سعی می کند آرایش مفرطی داشته باشد تا این ایراد دیده نشود یا مرتب از دیگران می پرسد تا آنها او را متقاعد کنند که مشکلی نیست.
این نگرانی واشتغال ذهنی در مورد عیب ونقص های خیالی باعث می شود که بیمار رنج زیادی بکشد یا منجر به ایجادمشکلات زیادی در زندگی وی می شود.
گاهی این اختلال همراه است با «بدشکلی عضله». در چنین مواردی، فرد مرتب فکر می کند که هیکلش خیلی کوچک است یا به اندازه کافی عضلانی نیست. یاممکن است مرتب به سایر قسمت های بدنش فکر کند.
شیوع این بیماری حدود 5/2% است. معمولاً در سن 16 تا 17 سالگی شروع می شود و متوسط سن شروع این بیماری 15 سال است. اختلال افسردگی اساسی در این بیماران بسیار شایع است.
اختلال موکنی (تریکوتیلومانیا)
ویژگی اصلی افرادی که اختلال تریکوتیلومانیا یا موکنی دارند، کندن مکرر موهای بدن است. معمولاً بیشترین نواحی بدن که موکنی رخ می دهد، عبارت اند از سر، ابروها، مژه ها. ممکن است موکنی منجر به خالی شدن موهای یک قسمت از بدن شود مثلاً مژه ها یا ابرو کاملاً خالی شده باشد یا بخش هایی از سر یا کل سر، بی مو شده باشد. ممکن است افراد به صورت پراکنده موها را بکنند به گونه ای که به خالی شدن مو منجر نشود.
موکنی گاهی بعد از حالت های هیجانی مختلف رخ می دهد مثلاً اضطراب یا کسلی منجر به موکنی شود. همچنین، گاهی اوقات موکنی به احساس لذت یا احساس تسکین منجر شود.
شیوع این بیماری در برزگسالان و نوجوانان 1 تا 2 درصد است. زنان بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند که نسبت زنان ده برابر مردان است.
علایم این بیماری به شرح زیر است:
- کندن مکرر موها به طوری که به بی مویی منجر شود،
- اقدامات مکرر برای کاهش یا توقف موکنی،
- موکنی باعث ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا بخش های دیگر فعالیت های وی می شود،
- موکنی یا بی مویی ناشی از بیماری جسمی دیگر(مانند بیماری های پوستی) نیست،
- موکنی ناشی از بیماری های دیگر روانی نیست (مثل اختلال بدشکلی بدن)،
اختلال پوست کنی
یکی از بیماری های مهمی که در طبقه بیماری های طیف وسواس جا گرفته، بیماری پوست کنی است. در این بیماری، فرد به صورت مکرر پوست بخش هایی از بدن خود را می کند که عمدتاً در دست ها و بازوها هستند. از این که نمی تواند رفتار کندن پوست خود را کنترل کند ممکن است دچار احساس شرم، خجالت شود و خود را از موقعیت های اجتماعی کنار بکشد. رفتار کندن پوست ممکن است در شرایط اضطراب و فشار انجام شود. ممکن است قبل از کندن پوست تنش داشته باشند و بعد از کندن پوست به احساس تسکین دست یابند. شیوع این بیماری حدود 4/1 در بزرگسالان است. سه چهارم این افراد را زنان تشکیل می دهند.
علایم:
- کندن پوست به طور مکرر که به ضایعات پوستی منجر می شود،
- اقدامات مکرر برای کاهش یا توقف پوست کنی،
- پوست کنی باعث ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه در عملکرد اجتماعی، شغلی یا بخش های دیگر فعالیت های وی می شود،
- پوست کنی ناشی از بیماری جسمی دیگر نیست،
- پوست کنی ناشی از دیگر بیماری های روانی نیست.
