اضطراب پیش بینی یک تهدید یا خطر است. اختلالات اضطرابی در خانم ها شایع تر از آقایان هستند. تقریباً این اختلالات در خانم ها دو برابر بیشتر از مردان است. اختلالات اضطرابی، انواع مختلفی دارند از جمله:
- اختلال اضطراب جدایی،
- اختلال اضطراب اجتماعی،
- اختلال وحشت زدگی،
- اختلال گذر هراسی،
- اختلال اضطراب فراگیر.
در این قسمت، توصیف کوتاهی از هریک از اختلالات بالا ارایه می شود:
اختلال اضطراب جدایی
در اختلال اضطراب جدایی، بیمار به شدت می ترسد از جدایی از کسی که با وی پیوند عاطفی دارد که عمدتاً مادر بیمار یا مراقب اصلی وی است. نکته مهم این است که این میزان از ترس، تناسبی با سن بیمار ندارد. یعنی با توجه به سن و سال بیمار از وی انتظار می رود که در چنین موقعیت هایی دچار ترس واضطراب نشود. معمولاً، اکثر بیماران مبتلا به این اختلال کودک یا نوجوان اند. با این حال، در سنی اند که از آنها انتظار می رود بتوانند از مادر یا مراقب خود جدا شوند. ولی، جدایی از مادر یا مراقب در این بیماران با اضطراب زیادی همراه است که باعث می شود در کار و زندگی شان مشکلات جدی ایجاد شود یا رنج و پریشانی شدیدی را تجربه کنند. چنان چه سه مورد از موارد پایین درفرد وجود داشته باشد باید به روان شناس مراجعه کند:
- بیماربه طور مکرر می ترسد یا تمایلی ندارد به این که تنها باشد یا بدون مادر یا مراقب اصلی در خانه بماند.
- معمولاً، بیمار هنگامی که پیش بینی می کند که از مادر یا مراقب باید جدا شود یا زمانی که چنین جدایی راتجربه می کند، به شدت و بیش از حد دچار ناراحتی می شود.
- بیمار مکرراً، و بیش از حد نگران است که مادر یامراقب اصلی را از دست بدهد یا به وی صدمه وارد شود مثلا بیمار شود، یا دچار حادثه یاجراحت شود یا بمیرد،
- بیمار مکرر وبیش از حد نگران است که اتفاق بدی رخ دهد (مانند گم شدن، وقوع آدم ربایی، تصادف یا بیماری) که باعث جدایی وی از مادر یا مراقب اصلی شود.
- بیمار به علت ترس از جدایی، از بیرون رفتن، دور شدن ازخانه، رفتن به مدرسه یا محیط کار یامحیط های دیگر، اکراه دارد یا امتناع می کندیا بیمار اکراه دارد یا بی میل است که دور ازخانه بخوابد
- کابوس های مکرری که تم جدایی دارند.
- هنگام جدایی ازمادر یا مراقب اصلی دچار شکایت های مکرر جسمی مانند سردرد،دل درد، تهوع واستفراغ می شود یا در زمان هایی که انتظار دارد چنین جدایی رخ دهد.
این ترس واضطراب مداوم است ودر مورد کودکان و نوجوانان حداقل یک ماه ادامه دارد.
این اختلال باعث ایجاد مشکلات جدی در زندگی فرد می شود.
این بیماری حدود 1 تا 2% است و در دختران شایع تر است. این بیماری در سایر بیماران مبتلا به اختلالات اضطرابی هم شایع است.
اختلال فوبیا
بیماران مبتلا به فوبیا از موقعیت های مشخصی می ترسند و سعی می کنند از این موقعیت ها اجتناب و پرهیزکنند. در صورتی که اجتناب نکنند تقریباهمیشه دچار ترس واضطراب می شوند. میزان ترس واضطراب این بیماران از آن چه که می ترسند بسیار بیشتر است. به عبارت دیگر، ترس آنها تناسبی ندارد با آن چه که از آن می ترسند. حداقل این ترس و اضطراب یااجتناب و پرهیز باید 6ماه ادامه داشته باشد و معمولاً منجر به ناراحتی یا مشکلات جدی در زندگی بیمار می شود.
انواع مختلفی از فوبیاها وجود دارد از جمله:
- ترس از حیوان ها (مانند عنکبوت، حشرات وسگ ها)،
- ترس از محیط های طبیعی (کوهستان، طوفان، آب)،
- ترس از خون و تزریق و جراحت (سرنگ، روش های پزشکی تهاجمی)،
- ترس از موقعیت (هواپیما، آسانسورها ومکان های بسته)
- ترس از موقعیت های خاص (موقعیت هایی که منجر به خفگی یا استفراغ می شود و یاصداهای بلند یا عروسک ها).
فوبیاها جزء شایع ترین اختلالات روانی اندوحدود 7تا 9%را شامل می شوند. خانم ها بیشتر از آقایان دچار این اختلال می شوند که تقریباً دو برابر آقایان هستند. اختلالات افسردگی ودیگر اختلالات اضطرابی در این بیماران شایع است.
اختلال اضطراب اجتماعی
در این بیماری، فرد از معاشرت ها و ارتباطات اجتماعی وموقعیت هایی که احتمال دیده شدن داشته باشد، می ترسد، مضطرب می شود و اجتناب می کند.
- موقعیت های اجتماعی که باعث پریشانی واضطراب این بیماران می شوند عبارت اند از:
- موقعیت هایی که احتمال دارد دیگران، بیمار را در حال خوردن یا نوشیدن مشاهده کنند،
- موقعیت هایی که بیمار د رحضور دیگران کاری را انجام می دهد مانند سخنرانی، اجرای تئاتر، نوازندگی، ومانند آن.
علایم این بیماری عبارتند از:
- بیمار می ترسد از این که طوری عمل کند یا طوری دچار اضطراب شود که مورد ارزیابی منفی دیگران قرار بگیرد (رفتار او را خجالت آور و تحقیرآمیز بدانند و یا او را طرد کنند یا از او دلخور شوند)،
- درموقعیت های اجتماعی تقریباً همیشه می ترسد یا مضطرب می شود،
- سعی می کند از موقعیت های اجتماعی پرهیز یا اجتناب کند در غیر این صورت ترس واضطراب شدیدی تجربه می کند،
- میزان این ترس یا اضطراب تناسبی باموقعیت اجتماعی ندارد.
- مدت این ترس واضطراب حداقل 6ماه یا بیشتر باشد،
- این ترس و اضطراب باعث پریشانی یامشکلات جدی در زندگی فرد شده باشد.
در کل، حدود 7% مردم به این اختلال مبتلا هستند و در نوجوانان دختر شایع تر از پسرهاست. سن شروع این بیماری عمدتاً در ابتدای نوجوانی یعنی حدود 13 سالگی است و 75% بیماران مبتلا به این بیماری، سن شروع 8تا 15سال دارند. شروع این اختلال عمدتاً بعد از یک تجربه استرس آوریا خجالت آور در حضور جمع می تواند باشد.
همان طور که قبلاً گفته شد نوعی از اضطراب اجتماعی، اضطراب عملکرد در حضور دیگران است. بعضی از افراد و به خصوص نوجوانان گاهی هنگام امتحان دچار اضطراب زیادی می شوند که به آن اضطراب امتحان گفته می شود. از آن جایی که این نوع از اضطراب اجتماعی در زندگی نوجوانان و به خصوص پیشرفت و تحصیل آنان اهمیت زیادی دارد، در این جا مرورکوتاهی بر این مبحث انجام می شود.
اختلال اضطراب امتحان
پيش از امتحان يا وقايع مهم ديگر ،درجاتي از نگراني يا تنش را تجربه مي كنند. در واقع مقادير كم ترس ونگراني خوب است زیرا، فردرا بر مي انگيزد تا کاری انجام دهد و بی تفاوت نباشد. ولي نگراني بيش از حد مي تواند مشكل ايجاد كند مخصوصا که در فرآیند آماده سازي و انجام امتحان‌ها مزاحمت ايجاد می كند.
اضطراب امتحان، نوعی از اختلال اضطراب اجتماعی است که به عملکرد تحصیلی بیمار مرتبط می شود. این بیماری در بین دانشآموزان و دانشجویان، شیوع بالایی دارد. اضطراب امتحان، نوعی نگرانی مفرط از عملکرد مناسب در موقعیتی خاص است. افکار منفی خودکار پیش از رسیدن به زمان امتحان و در حین امتحان، اضطراب شدیدی برای فرد ایجاد میکند.
اضطراب امتحان اصطلاحی کلی است که به‌نوعی اضطراب یا هراس اجتماعی خاص اشاره دارد؛ که فرد را در توانایی‌هایش دچار تردید میکند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت‌هایی مانند موقعیت امتحان است. موقعیت‌هایی که فرد را در معرض ارزشیابی قرار میدهد و مستلزم حل مشکل یا مسئله هستند، درواقع اضطراب امتحان نوعی اضطراب ارزشیابی است به این معنی که با توجه به مرحله‌ی بروز آن، ارزیابی یا خود تهدید سازی از موقعیت آزمون است.
افرادی که اضطراب امتحان بالایی دارند، عمدتاً به دلیل ناتوانی در سرکوب افکار در هنگام امتحان عملکرد نامطلوبی دارند. این افراد در مورد نتیجهی امتحان نگرانی دارند، تواناییهای خود را با دیگران مقایسه میکنند و احساس میکنند که برای امتحان آمادگی ندارند. این افراد نمیتوانند توجه خود به سرنخهای نامناسب را کنترل کنند. این موضوع موجب ورود افکار نامربوط به دامنهی توجه و آگاهی میشود.
افرادی که اضطراب امتحان دارند، به جای این که توجه خود را به فعالیتهای مربوط به تکلیف متمرکز کنند دچار اشتغال ذهنی می شوند. آنان مشغولیات ذهنی دارند به عملکرد درسی و تحصیلی خود. در نتیجه نگرانی، خودانتقادگری و نگرانیها مانع از آن می شود که توجه خود را صرف تلاشهای تکلیفمحور کنند. معمولاً آگاهی یا فکر کردن به عملکرد تحصیلی ضعیف گذشته موجب اضطراب بیشتر امتحان میشود.
اضطراب امتحان دارای دو مولفه اصلی است: 1)نگرانی و 2) هیجان پذیری: مؤلفهی مهم نگرانی، مربوط به تکلیف است که شامل دلواپسی شناختی زیاد درباره‌ی عملکرد، پیامدهای شکست ناشی از امتحان، افکار مربوط به خراب کردن امتحان، ارزیابی توانایی خود در مقایسه با دیگران و انتظارات منفی از عملکرد میشود. مؤلفهی دیگر هیجان پذیری است که به واکنشهای عصبی خودمختار و فیزیولوژیک مانند تپش قلب، آشفتگی معده، سردرد و عصبانیت اشاره دارد.
بعد هیجانپذیری(واکنشهای جسمی):
به معنای آگاهی فرد از برانگیختگی خودکار است نه خود برانگیختگی. هیجانپذیری بالا معمولاً با کاهش عملکرد همراه است. سطوح بالای هیجانپذیری در اضطراب امتحان معمولاً از طریق پاسخهای جسمی که در طول موقعیتهای ارزیابی تجربه میشود، مشاهده میشود. تظاهرات جسمی شامل افزایش ضربان قلب، عرق کردن، برافروختگی چهره و احساسات وحشت زدگی است.
بعد شناختی ( نگرانی):
برچسب نگرانی به طبقهی وسیعی از فرایندهای شناختی مرتبط با اضطراب اشاره دارد. اضطراب امتحان شناختی شامل واکنشهای شناختی افراد به ارزیابی موقعیتها یا گفت و گوهای درونی در مورد موقعیتهای ارزیابی قبل، در طول و پس از تکالیف ارزیابی است. افکار افرادی که اضطراب امتحان بالایی دارند معمولاً بر مقایسهی عملکرد خود با همسالان، توجه به پیامدهای شکست، سطوح پایین اطمینان به عملکرد، نگرانی زیاد در مورد ارزیابی، احساس تأسف برای والدین، احساس عدم آمادگی برای امتحانات و فقدان خودارزشمندی ارتباط دارد. مؤلفهی شناختی بیشترین ارتباط را با کاهش عملکرد دارد.
علاوه بر هیجانپذیری و عامل شناختی، اضطراب امتحان عوامل دیگری هم دارد. مطالعات تحلیل عاملی نشان میدهد که مؤلفهی شناختی شامل نگرانی و ترس از شکست، نگرانی در مورد مقابله، پیشبینی شکست و افکار نامربوط است.
پژوهشها علل گوناگونی برای اضطراب امتحان مشخص کردهاند. دانشآموزانی که دچار اضطراب امتحان میشوند، از نظر ویژگی شخصیتی کمالگرایی نیز معمولاً نمرهی بالایی دریافت میکنند. این افراد، خودسرزنشگری و خودانتقادگری بالایی دارند و شکستهای خود را فاجعه تلقی میکنند. ارزشیابیهای منفی از خود، سطح حرمت خود را پایین میآورد و فرد احساس درماندگی میکند و دچار اضطراب میشود. تفکر همه یا هیچ موجب تعمیمدهی شکستها میشود و نگرانی و هیجانپذیری را افزایش میدهد.
اختلال وحشت زدگی یا پانیک
دراین اختلال، فرد حملات وحشت زدگی غیر منتظره مکرری را احساس می کند. منظور از حمله های وحشت زدگی، هجوم ناگهانی ترس یاناراحتی شدید است که ظرف چند دقیقه به اوج می رسد. این حمله ها با حالت های جسمی یا ذهنی خاصی همراه هستند. حمله های وحشت زدگی بسیار شبیه حملات قلبی هستند وگاه تازمانی که نوار قلب گرفته نشود، امکان تفکیک وتشخیص اختلال وحشت زدگی از بیماری حمله قلبی امکان ناپذیراست. هنگامی که نوار قلبی گرفته ومشخص شد که قلب مشکلی ندارد، آن گاه می توان گفت که بیمار مبتلا به حمله وحشت زدگی است.
حملات وحشت زدگی غیرمنتظره عود کننده، هجوم ناگهانی ترس شدید یاناراحتی شدیداست که ظرف چند دقیقه به اوج می رسد. اگرازعلایم زیرحدود 4علایم را کسی تجربه کرده باشد، ضرورت داردکه به روان پزشک، روان شناس یامراکز درمانی مراجعه کند. علایم اختلال وحشت زدگی به شرح زیر است:
- تعریق،
- لرزش وتکان خوردن،
- تنگی نفس یا خفه شدن،
- احساس خفگی،
- درد یاناراحتی در قفسه سینه،
- تهرع یا ناراحتی شکمی،
- احساس گیجی، بی ثباتی، منگی،یا ضعف،
- احساس سرما یاگرما،
- اختلالات لمسی ماند کرختی یا مورمور شدن،
- مسخ واقعیت یا مسخ شخصیت،
- احساس از دست دادن کنترل یا «دیوانه شدن»،
- ترس از مردن.
حدود یک ماه یا بیشتر یکی از موارد زیر وجود داشته باشد:
- ترس ونگرانی مداوم در مورد حملات وحشت زدگی یا پیامدهای ان،
- تغییر مشخص در رفتار مرتبط با حملات(سعی در اجتناب از حمله بعدی یا اجتناب از ورزش و مانند آن).
تجربه این اختلال وحملات وحشت زدگی بسیارترسناک است و وقتی بیمار چنین حمله هایی را تجربه کرد، مرتب نگران حمله های بعدی است. به همین دلیل از انجام بعضی کارها مثل ورزش اجتناب میکند یا بعضی کارها را انجام نمی دهد یا از مکان ها یا موقعیت های خاص پرهیز می کند.
بعضی از حمله های وحشت زدگی ممکن است بدون دلیل آشکار باشند که به آنها حمله های وحشت زدگی غیر منتظره گفته می شود. بعضی از این حملات مورد انتظار اند یعنی در واکنش به موضوع یا موقعیت هایی اتفاق می افتند که فرد از آنها می ترسد.
حدود2تا3%بزرگسالان ونوجوانان این بیماری راتجربه می کنند.شیوع اختلال افسردگی اساسی در بیماران مبتلا به وحشت زدگی زیاد است.
اختلال گذرهراسی
در این اختلال، فرد از موقعیت های خاصی می ترسد ودچاراضطراب میشود. این موقعیت ها ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- در استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی مانند مترو، اتوبوس،
- بودن درفضاهای باز مانند اتوبان ها، خیابان ها،
- بودن در مکان های بسته مثل آسانسور،
- ایستادن در صف یا مکان های شلوغ و پرجمعیت،
- تنها بودن در موقعیت های بیرون از خانه.
معمولاً، فرد از بودن در این موقعیت ها می ترسد چون فکرمیکند در صورت ایجاد نشانه های وحشت زدگی یا بروزمشکل یا نشانه های اضطراب یامشکلات دیگر، چگونه از این شرایط بگریزد یا اگر احتیاج به کمک داشت، امکان دسترسی به کمک برای وی وجود نداشته باشد. به همین دلیل فرد از این شرایط می ترسد، از آنها اجتناب می کند و اگر در چنین شرایطی قرار بگیرد، تقریباً همیشه مضطرب می شود وبه وجود یک همراه نیاز دارد. مدت این اختلال حداقل به مدت 6ماه یا بیشتر باید ادامه داشته باشد. این بیماری منجربه پریشانی یااشکال در فعالیت های معمول زندگی بیمار می شود.
اکثر بیماران مبتلا به گذرهراسی مبتلا به سایر اختلالات اضطرابی یا افسردگی و PTSD می باشند. شیوع این بیماری در حدود 5/1درصد و در زنان شایع تر از مردان است.
اختلال اضطراب فراگیر
نشانه اصلی این اختلال، وجود ترس و نگرانی مداوم و بیش از حد است که ممکن است این نگرانی در زمینه های مختلفی باشد از جمله عملکرد شغلی یا تحصیلی که فرد کنترل این اضطراب راسخت می داند. در این اختلال، همراه با اضطراب علایم بدنی و جسمی مختلف هم تجربه می شود ازجمله:
- از کوره در رفتن یا «تحریک پذیری»،
- تنش عضلانی،
- اختلال خواب،
- اشکال در تمرکز یا «خالی شدن ذهن»،
- زود خسته شدن،
- بی قراری وعصبی شدن.
- مهم ترین ویژگی اختلال اضطراب فراگیر، اضطراب و نگرانی بیش از حد در مورد چند واقعه یا فعالیت است. میزان اضطراب فراتر از واقعیت است. این بیماری باعث پریشانی و همچنین افت توانایی های اجتماعی و فعالیت های مختلف زندگی بیمار می شود.
- این بیماری در حدود 1% نوجوانان و حدود 3% بزرگساالان می شود. زنان دو برابر بیشتر از مردان به این بیماری مبتلا می شوند.
