لجبازی یك نوع رفتار و واكنش نامطلوب است كه به صورت های مختلفی، از جمله آسیب رساندن به خود و دیگران، ناسزا گفتن ، گریه كردن و فریاد كشیدن، شكستن وسایل و … خود را نشان می دهد.
چه رفتارهایی باعث ایجاد لجبازی و نافرمانی در کودکان می‌شوند؟
1- نوع توجه والدین: یکی از اشتباهات رایج والدین در شیوه های فرزند پروری ،شیوه توجه به کودکان است.به این ترتیب که:
الف- توجه کافی نمی کنند. چون کودک دچار کم توجهی است، با لجبازی قصد جلب توجه والدین را دارد و تلاش می کند از این طریق توجه آن ها را برانگیزد.
ب- توجه مشروط می کنند. مثلا والدین به فرزند خود می گویند: «اگر این کار را بکنی، پسر یا دختر خوبی هستی» آن ها با این کار در واقع خوب یا بد بودن کودک را به انجام دادن یا ندادن یک کار مشروط می کنند.
ج- توجه زیاد می کنند. والدین بسیاری با توجه بسیار زیاد به کودک او را لجباز بار می آورند. این کودکان اغلب پرتوقع هستند و پس از مدتی هیچ چیز آن ها را راضی نمی کند.
د- توجه منفی می کنند. دراین شیوه که معمولا با داد زدن، سرزنش و توهین کردن همراه است، کودک به عنوان مکانیسم دفاعی از لجبازی استفاده می کند.
2- ناکامی : در کودکانی که دچار اختلال یادگیری و یا تاخیر رشد عاطفی اند لجبازی بیشتر است، بنابراین باید تلاش شود کودک ناکامی کمتری تجربه کند.
3- تقویت توسط اطرافیان که از این طریق کودک به خواسته هایش می رسد. کودک وقتی یاد بگیرد که تنها با لجبازی به اهداف وخواسته هایش می رسد، این شیوه رفتاری در او تقویت می گردد.
4- روش های تربیتی متناقض بین والدین: اگر یکی از والدین تنبیه کند، دیگری تشویق، یکی کنترل گر باشد، دیگری کودک را آزاد بگذارد این عوامل کودک را دچار تضاد می کند و باعث می شود که او نتواند به راحتی درست را از نادرست تشخیص دهد ودرنتیجه به لجبازی روی می آورد.
5- عدم انعطاف پذیری والدین در برابر خطاهای کودک.
6- مجادله و اختلاف نظر والدین که موجب یادگیری مشاهده ای می شود.
7- سرزنش زیاد از جانب والدین واطرافیان
8- حسادت، لجبازی در بیشتر مواقع به دلیل حسادت است.
چه زمانی لجبازی کودکان جنبه مرضی پیدا می کند؟
یکی از اختلالات دوران کودکی و نوجوانی، اختلال بی اعتنایی مقابله ایاست که یکی از علت های مهم مراجعه به کلینیک های سلامت روان محسوب می شود. بی اعتنایی مقابله ای یا لجبازی موضوعی است که خانواده ها و جامعه به آن حساسیت نشان می دهند. این مشکل زمانی بیماری یا اختلال محسوب می شود که:
1- بعنوان یک رفتار تقریبا ثابت در طول حداقل شش ماه دیده شود.
2-این رفتار مقابله ای یا لجبازانه متناسب با وضعیت رشدی و سنی کودک همانند سن فرد نباشد واز نظر «تداوم» یا «شدت» ،وضعیتی غیر عادی پیدا کند و«فراوانی» آن چشمگیر باشد. مثلا ناشی از حس مالکیت در کودکان و یا حس استقلال طلبی که در نوجوانان ویا جوانان مطرح است، نباشد.
ویژگی‌های اختلال بی‌اعتنایی مقابله ای چیست؟
منظور از اختلال بی اعتنایی مقابله ای، الگوی رفتاری تکراری شامل لج بازی، جبهه گیری در مقابل بزرگترها یا والدین و پرخاشگری است که اگر در 6ماه اخیر وجود داشته باشد، مراجعه به متخصص ضرورت پیدا می کند. ویژگی های کودکان مبتلا به اختلال بی اعتنایی مقابله ای:
الف-حداقل 4مورد از موارد زیر در6 ماه گذشته وجود داشته باشد:
1- به آسانی خشمگین می شوند و زود از کوره در می روند.
2-با دیگران سر ستیز دارند و نسبت به درخواستها و مقررات بزرگسالان بی اعتنایی یا عدم همکاری نشان می دهند.
3-غالبا کینه توز یا لجباز هستند.
4- به صورت عمدی، کارهایی انجام می دهند که برای دیگران مزاحمت برانگیز است.
5- دیگران را برای اشتباه ها و رفتارهای نادرست خود سرزنش می کنند.
6-غالبا با بزرگسالان بحث می کنند.
7-زود از دست دیگران ناراحت و دلخور می شوند.
ب) این رفتارها مشکلات قابل ملاحظه ای در عملكرد اجتماعي، تحصيلي يا شغلي ايجاد كند.
ج) این رفتارها منحصراً در جريان يك اختلال روانی مثل ( پسيكوتيك يا خلقي ) روي نداده باشد.
د) ملاكهاي اختلال های روانی دیگر مثل اختلال سلوك یا شخصیت ضد اجتماعی وجود نداشته باشد .
سن شروع این اختلال چه زمانی است؟
معمولا اختلال لجبازی- نافرمانی قبل از 8 سالگی و حداکثر تا اوایل نوجوانی ظاهر می شود ( معمولا بین 8 تا 12 سالگی نمایان می شود ) و بعد از آن مشاهده نمی گردد.
میزان شیوع این اختلال چگونه است؟
اين اختلال قبل از سن بلوغ در پسرها شايعتر است و پس از آن نسبت سن احتمالاً برابر مي گردد. این اختلال در خانواده هایی که حداقل یکی از والدین سابقه ابتلا به اختلال خلقی، اختلال بی اعتنایی مقابله ای، اختلال سلوک، اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا اختلال مربوط به مواد دارد، شایع تر است. همچنین کودکانی که مادران آنها از اختلال افسردگی رنج می برند بیشتر به رفتار مقابله ای مبتلا می شوند.
برای درمان این اختلال چه اقداماتی را باید انجام داد؟
با توجه به این که اختلال های رفتاری، همه ی جنبه های زندگی فردی و اجتماعی کودکان ونوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد، هر گونه تلاشی که در زمینه ی شناسایی و تشخیص، پیگیری، کنترل و درمان صورت گیرد و بهداشت روانی جامعه را بهبود بخشد، ارزشمند است.
برای درمان این اختلال می توان از روش های درمانی مختلفی کمک گرفت :
1. دارو درمانی: در کل اعتقاد بر این است که مداخلات دارویی در این اختلال، زمانی اثر بخش است که در اوایل سیر اختلال مورد استفاده قرار گیرند. دارو درمانی فقط زمانی که اختلال بیش فعالی به طور همزمان وجود دارد توصیه می شود. دارو های محرک که بیش فعالی را کنترل می کنند، در رفع نشانه های مرضی اختلال بی اعتنایی مقابله ای موثر می باشد.
رویکرد های درمانی دیگری که مورد استفاده قرار می گیرد عبارت اند از :
2. رفتار درمانی: این روش بر انتخاب و تقویت رفتار مناسب و نادیده گرفتن یا عدم تقویت رفتارهای ناخواسته تاکید دارد.
3. اشکال مختلف خانواده درمانی: از این روش برای بهبود ارتباط بین والدین وفرزندان استفاده می شود.
4. آموزش مدیریت به والدین: استفاده از بر نامه های آموزشی ویژه والدین، برای کمک به مدیریت رفتار فرزندانشان است.
5. رواندرمانی فردی: این روش برای یادگیری فنون مدیریت خشم به کودک و آموزش مهارت های اجتماعی برای افزایش انعطاف پذیری و تحمل ناکامی در بین همسالان مورد استفاده قرار می گیرد.
