اصلاح و تغییر رفتار فرزندان

یکی از مهم ترین وظایف والدین، اصلاح و تغییر رفتار فرزندان است. از همان آغاز باید رفتارهای مناسب کودکان تشویق شود و رفتاری های نامناسب آنان حذف شود.

به همین علّت، ضروری است خانواده از همان ابتدا به  شکل دهی، اصلاح و تغییر رفتار فرزندان بپردازد که معمولاً به دو صورت زیراست:

1. تقویت رفتارهای مثبت و مناسب- رفتارهای مناسب، صحیح و مثبت فرزندان باید تشویق شود. راه های مختلفی برای تقویت وتشویق رفتارهای مثبت وسالم وجود دارد.

• تقویت مثبت: منظور از تقویت مثبت، هر عاملی است که احتمال انجام دادن رفتاری را افزایش دهد. مثلاً کودک 7 ساله ای کتاب می خواند وبه او جایزه داده می شود. جایزه، احتمال انجام دادن رفتار مثبت (کتاب خواندن) را افزایش می دهد. می توان گفت تقویت مثبت همان پاداش است.

برای این که رفتاری در فرزند تقویت شود یا دوام یابد، ترتیبی بدهید که بعد از انجام رفتار مورد نظر، پاداش یا جایزه ای به او داده شود. یعنی انجام رفتار مطلوب، نتیجه خوشایندی برایش داشته باشد.

• الگو یا سرمشق دادن: یکی از اصول مهّم تربیتی برای این که فرزند را به انجام دادن عملی ترغیب کرد آن است که او بتواند شخصی را که در نظر او مهّم یا محبوب است،  در حال انجام  آن عمل مشاهده کند. به این اصل، سرمشق دادن گفته می شود.

1. حذف رفتارهای نامناسب؛

یکی از مهّم ترین وظایف والدین، حذف رفتارهای نامناسب کودکان ونوجوانان است. درگذشته، بسیاری از والدین، رفتارهای نامناسب فرزندان خود را تنبیه می کردند. امروزه، مشخص شده است این روش دارای معایب زیادی است:

1. اثر تنبیه مشخص نیست. گاهی بعضی از تنبیه ها، راهی برای جلب توّجه کودک است و به همین دلیل رفتار نامطلوب ادامه می یابد.
2. تنبیه، باعث ایجاد ترس ونگرانی در کودکان ونوجوانان می شود که می توانند تاثیر منفی دائمی بر زندگی فرزندان داشته باشند. فردی می گفت: « کبودی ها و زخم های کتک هایی که خوردم خوب شد ولی هیچ چیز نمی تواند زخمی که بر روان من ماند را درمان کند». چنین «زخم های روانی» باعث بیماری های مختلف روانی خواهد شد.
3. در تنبیه، رفتار مطلوب و سالم مشخص نیست. راهی به کودک نشان داده نمی شود که بداند رفتار مثبت کدام است.
4. کودکان ونوجوانان در مقابل تنبیه از خود واکنش متقابل انجام می دهند: بی تفاوتی و بی خیالی، تشدید رفتارهای نامناسب، فرار از خانه و... .
5. انسان تمایل دارد از تنبیه کننده دور شود. از آن جایی که معمولاً تنبیه کننده والدین ونزدیکان هستند کودکان ونوجوانان روزبه روز از آنان دور شده و همین موضوع زمینه را برای بسیاری از مشکلات و آسیب های روانی-اجتماعی فراهمی می کند.

تقویت منفی: منظور از تقویت منفی، هر عاملی است که نبودِ آن احتمال انجام دادنِ رفتار را افزایش دهد. مثلاً به کودک گفته می شود اگر کمربند ایمنی را در ماشین نبندد، او را به خانه بر می گردانید و به گردش پایان می دهید. بستن کمربند، احتمال پایان دادن به گردش را کاهش می دهد به همین دلیل، احتمال آن که کودک رفتار سالم را انجام دهد بیشتر می شود.

با توجه به مطالب بالا، برای این که فرزند، رفتار نامناسب را انجام ندهد، ترتیبی بدهید هر زمان رفتار او در جهت مطلوب تغییر کرد، به موقعیتی که برای او ناخوشایند بوده است پایان دهید.

اصول مهّم در به کارگیری تقویت منفی:

پیامد رفتار مناسب و نامناسب را توضیح دهید. برای کودکان ونوجوانان توضیح دهید که اگر رفتار نامناسب رانشان دهند چه موقعیت نا خوشایندی ایجاد می شود.

موقعیت نا خوشایند را به طور مثبت برای آنان تعریف کنید؛

غلط: بچّه ی بی انظباط و درس نخوان را که پارک نمی برند.

درست: اگر تکالیفت تا ساعت5 تمام شود پارک می رویم.

به آن چه گفته اید عمل کنید. قولی که می دهید به آن عمل کنید یا قولی ندهیدکه نمی توانید به آن عمل کنید.

بر رفتار کودکان تاکید کنیدو نه وعده های آنان.بسیاری از کودکان ونوجوانان آموخته اند که با یک معذرت خواهی وببخشید یا وعده تغییر رفتار، والدین آنان قانع می شوند و دست از سر آنها بر می دارند. به همین خاطر معذرت خواهی آنان را بپذیرید ولی از آنان بخواهید رفتار خود را نیز تغییر دهند.

«متوجه معذرت خواهی تو شدم ولی چون تکالیفت را نتوانستی به موقع تمام کنی، امروز به پارک نخواهیم کرد».

در رفتار خود ثابت قدم باشید. بسیاری از کودکان ونوجوانان آموخته اند اگر والدین را خسته، کلافه و ذلّه کنی، آنها کوتاه می آیند. به همین خاطر، در این گونه موارد کنترل احساس خشم، درگیر نشدن با فرزندان و قاطعانه برخورد کردن والدین باعث موفقیت آنان می شود.

پرت کردن توّجه- در این روش به جای حرف زدن و استدلال کردن که کودک متوجه آن نمی شود. توجه او را به موضوع دیگر معطوف می کنید:

حسین 5/1 ساله، می خواست با ظرف چینی بازی کند و برای گرفتن آن مرتّب جیغ می زند. مادر ناگهان با صدایی که حاکی از تعجب بود توجه او را به طرف گربه ای که از ایوان رد می شد جلب کرد و حسین ظرف چینی را فراموش کرد.

بی توجهی(خاموشی)-در روش بی توجهی یا نادیده گرفتن، والدین رفتار نامناسب کودک یا نوجوان را مورد بی توجهی قرار می دهند. این روش به خصوص در مواقعی مناسب است که کودک یا نوجوان قصد تحریک والدین را دارد.

اشباع یا سیری- برای اصلاح رفتارهایی که مناسب و مطلوب نیست و از سوی دیگر، زیان چندانی برای فرزندان ندارد، می توان از این روش استفاده کرد. در این روش، موقعیتی که فرزند مطلوب می داند ولی از نظر والدین مناسب نیست به حّدِّ اشباع، به طوری که خود فرزند از رفتار خود «سیر» یا «زده» شود، انجام می شود.

بیرون کردن- این روش به خصوص در مواردی بسیار مفید است که رفتار نامناسب کودک به گونه ای است که از طریق جلب توجه دیگران تقویت می شود. در این تکنیک،  اگر کودک رفتار نامناسبی انجام دهد برای مدّت معینی (حدود 10 دقیقه) باید از دیگران جدا شود و تنها بماند مثلاً به اتاق خودش یا اتاق دیگری برود.

اشتراک در شبکه های اجتماعی